Nagurski (Nagórski, Nahorski) Jan h. Pobóg (ok. 1760–1796 lub 1797), poseł żmudzki na Sejm Czteroletni, generał-major Ks. Żmudzkiego w powstaniu kościuszkowskim. Był synem Jakuba, podkomorzego żmudzkiego, zamożnego dziedzica Kurtowian, odznaczonego w r. 1792 Orderem Orła Białego, i Marianny z Puzynów, bratem Kajetana (zob.). Ur. zapewne przed r. 1760, skoro go na sejmie 1782 r., posła żmudzkiego, wyznaczono na sędziego sejmowego (od 1 X 1783). W r. 1790 znów posłował ze Żmudzi, a 27 V 1791 został sędzią sejmowym. Mowy, które N. wygłaszał, pisał mu ponoć przyjaciel, szambelan Apolinary Morawski, gdyż N. był «z trudnością pisać i mówić publicznie zdolnym» (S. Morawski). Przyjęty 5 X 1791 do Zgromadzenia Przyjaciół Konstytucji Rządowej prowadził za konstytucją agitację na Żmudzi, zwalczając przeciwne wpływy starosty żmudzkiego Antoniego Giełguda, zresztą od dawna politycznego przeciwnika rodziny Nagurskich. Wskutek wynikłej w czasie sejmików elekcyjnych rosieńskich w pocz. 1792 r. walki, między Giełgudem i N-m doszło nawet do pojedynku; z rozkazu króla godził ich potem bp wileński Ignacy Massalski. N. był chyba przede wszystkim żołnierzem, w styczniu 1791 miał stopień rotmistrza kawalerii narodowej wojsk W. Ks. Lit. Dn. 5 VI 1792 ojciec N-ego zobowiązał się wyposażyć stukonną chorągiew, na której czele chciał widzieć syna. N. zgłosił od siebie wystawienie jeszcze drugiej setki, ale prosił króla, by dalszy koszt utrzymania oddziału przejął skarb państwa (14 VI). N. znany był królowi «z determinacji i praktyki», gdyż go Stanisław August wymieniał w czerwcu 1792 jako jednego z dwóch oficerów, którzy zdolni byliby poruszyć całą Litwę, by nie czekając biernie na nadciągające wojska rosyjskie przystąpiła do ataku. Był też chyba dobrym organizatorem, skoro o przejście pod jego komendę starali się wolontariusze z innych oddziałów. Chorągiew fundacji swej rodziny (II bryg. lit.) zaciągał N. w Grodzieńskiem, podczas gdy ojciec skupywał broń w Mitawie. Zawczasu usiłował rotmistrz poruszyć Żmudź, śląc tam jeszcze z Wilna pisma i fundusze. Zanim jednak uniwersały jego dotarły do pow. szawelskiego, Rosjanie zajęli Żmudź. Zagrożony pochwyceniem N. w sierpniu był już w Lipsku i stamtąd błagał króla (18 VIII) o opiekę nad ojcem, rodziną i dewastowanym przez oddziały rosyjskie majątkiem. Król zdołał otrzymać w tym celu jakiś list polecający J. Bułhakowa do gen. M. Kreczetnikowa.
Wyjechawszy w jesieni 1792 z Lipska do Włoch, N. przebywał potem prawdopodobnie w Paryżu (notowany tam w kwietniu 1793). Po wybuchu insurekcji wileńskiej N. – przybyły zza granicy na wieść o powstaniu w czerwcu 1794 – objął dowództwo nad fundowanym przez brata Kajetana oddziałem kawalerii (1 p. konny Ks. Żmudzkiego); miał już wtedy tytuł generał-majora Ks. Żmudzkiego, potem dostał stopień pułkownika. Na czele swego pułku N. przybył w sierpniu do Kurlandii, po zdobyciu Lipawy przez tamtejszych powstańców. Dalsze jego losy nie są znane. Zmarł bezżennie, ponoć śmiercią samobójczą, w początkach 1797 lub u schyłku 1796 r.
Uruski, XII 11–12; Spis osób, które uczestniczyły w działaniach wojennych Kościuszki, P. 1894 s. 129; – Gembarzewski B., Rodowody pułków polskich i oddziałów równorzędnych od r. 1717 do r. 1831, W. 1925 s. 18; Grodek A., Piotr Maleszewski (1767–1828) i jego nauka społeczna, W. 1936; Korzon T., Dzieje wojen i wojskowości w Polsce, Lw.–W.–Kr. 1923 III; tenże,Wewnętrzne dzieje, V–VI; Łoza, Hist. Orderu Orła Białego; Mościcki H., Dzieje porozbiorowe Litwy i Rusi, Wil. [b. r.] I; tenże, Generał Jasiński i powstanie kościuszkowskie, W. 1917; Skałkowski A., Towarzystwo Przyjaciół Konstytucji 3-go Maja, P. 1930 s. 11, 15, 30; Smoleński W., Konfederacja targowicka, Kr. 1903; tenże, Ostatni rok Sejmu Wielkiego, Kr. 1897; Wolański A., Wojna polsko-rosyjska 1792 r., P. 1922 II; – Akty powstania Kościuszki, I; Emigracja polska w latach 1795–1797, W. 1911; Kołłątaj H., Listy… pisane z emigracji w r. 1792, 1793 i 1794, P. 1872 s. 47; Morawski S., Kilka lat młodości mojej w Wilnie 1818–1825, W. 1959; Ogiński M., Pamiętniki o Polsce i Polakach, P. 1870 I 305, 315; Vol. leg., IX 3, 207, 250; – „Gaz. Narod. i Obca” 1792 nr 13, 32 i 49 (supl.); „Gaz. Narod. Wil.” 1794 nr 16; – AGAD: Arch. Radziwiłłów, dz. V nr 10205 a; B. Czart.: rkp. nr 734 s. 311, nr 928 s. 33–37.
Zofia Zielińska